Co to są elektrośmieci? Co i gdzie można oddać na elektrośmieci?

Jak wynika z danych Eurostatu za 2020 rok, statystyczny Polak wytwarza 346 kilogramów odpadów komunalnych rocznie. Choć to drugi najniższy wynik w Unii Europejskiej, wciąż stosunkowo niewiele odpadów poddawanych jest recyklingowi. Kłopotliwe w utylizacji zdają się być zwłaszcza elektrośmieci. Które odpady zaliczamy do tej grupy, co i gdzie można oddać na elektrośmieci i dlaczego ich recykling jest tak istotny?

Co to są elektrośmieci?

Elektrośmieci, inaczej elektroodpady, to nic innego jak nieużywane, niepotrzebne bądź popsute urządzenia elektryczne oraz elektroniczne, do działania których niezbędny był prąd lub baterie. Elektrośmieci niekiedy określa się też skrótem ZSEE, który oznacza zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Co należy do elektrośmieci i jakie urządzenia do nich zaliczamy? Mogą to być między innymi komputery, telefony i akcesoria do smartfonów (np. ładowarki samochodowe, przewody USB czy uchwyty do telefonów z ładowaniem indukcyjnym), gadżety elektroniczne, telewizory, oprawy oświetleniowe, zużyte żarówki, baterie i tonery oraz wszelkie sprzęty AGD – pralki, lodówki, czajniki elektryczne, tostery, miksery czy żelazka.

Jakie odpady to elektrośmieci? Podział elektroodpadów

Elektrośmieci dzieli się na kilka podstawowych grup, wśród których można wymienić:

• urządzenia, których działanie polega na wymianie temperatury – lodówki, zamrażarki, klimatyzatory, grzejniki;
• ekrany, monitory i inny sprzęt wyposażony w ekran o powierzchni większej niż 100 cm2;
• lampy – świetlówki, lampy LED, lampy sodowe i wysokoprężne;
• urządzenia małogabarytowe (do 50 cm) – sprzęt gospodarstwa domowego, oprawy oświetleniowe, sprzęty odtwarzające dźwięk lub obraz, narzędzia elektryczne i elektroniczne, zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy, odkurzacz, kuchenka mikrofalowa, żelazko, toster, czajnik elektryczny;
• urządzenia wielkogabarytowe (powyżej 50 cm) – sprzęt gospodarstwa domowego, oprawy oświetleniowe, sprzęty odtwarzające dźwięk lub obraz, narzędzia elektryczne i elektroniczne, zabawki, sprzęt rekreacyjny i sportowy, pralka, zmywarka, piekarnik;
• małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (do 50 cm) – telefony komórkowe, laptopy, drukarki.

Zasady utylizacji elektrośmieci

Na przestrzeni ostatnich lat ekologia i ochrona środowiska nabrały szczególnego znaczenia. Jedną z koniecznych do wprowadzenia zmian było wprowadzenie określonych zasad segregowania i utylizacji śmieci, w tym elektroodpadów. W przypadku elektrośmieci nadrzędną regułą jest zakaz wyrzucania odpadów do zwykłego śmietnika. Jest to nie tylko niebezpieczne dla ludzi i środowiska, ale także nielegalne, o czym mówi Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z dnia 11 września 2015 roku.

Art. 34 ustawy precyzyjnie wskazuje, że zakazuje się umieszczania zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami. W art. 95 możemy natomiast przeczytać, że kto wbrew zakazowi określonemu w art. 34 umieszcza zużyty sprzęt łącznie z innymi odpadami, podlega karze grzywny. Warto w tym miejscu dodać, że kara finansowa w takiej sytuacji może wynieść nawet do 5000 zł.

Co jeszcze należy wiedzieć? Zabronione jest też wyrzucanie elektroodpadów na nielegalne wysypiska śmieci, w lasach czy przydrożnych rowach – stanowi to zagrożenie dla ludzi i środowiska naturalnego, jak również wiąże się z karą grzywny. Warto też pamiętać, by nie zbierać elektrośmieci. Jeśli sprzęt jest przestarzały lub się popsuje, najlepiej po prostu wymienić go na nowy, energooszczędny. Jednak chcąc pozbyć się elektroodpadów, nie można ich samodzielnie demontować. W niektórych przypadkach może dojść do uwolnienia zawartych w urządzeniach substancji, groźnych dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska. Demontażem elektrośmieci powinny zajmować się wyłącznie wyspecjalizowane zakłady przetwarzania, które posiadają odpowiednie zezwolenia.

Co można oddać i gdzie wyrzucić elektrośmieci?

Pozostaje jednak pytanie: co zrobić z elektroodpadami, gdzie wyrzucić elektrośmieci i co tak właściwie można oddać? Elektrośmieci można przekazywać przede wszystkim do PSZOK-ów, czyli Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych. Do PSZOK-u można dostarczyć między innymi sprzęt RTV i AGD, żarówki czy baterie. Zużyte żarówki i baterie często można też wyrzucać do specjalnie oznakowanych pojemników dostępnych w sklepach.

Zobacz także: Lista punktów utylizacji elektroodpadów

W przypadku urządzeń o dużych gabarytach, istnieje możliwość skorzystania z bezpłatnego odbioru elektrośmieci z domu. W wielu miastach funkcjonuje także specjalny bus, który bezpłatnie odbiera niektóre odpady, w tym baterie, żarówki oraz małe sprzęty RTV i AGD – nie można do nich jednak oddawać urządzeń o większych gabarytach. Rozwiązaniem proponowanym przez popularne sklepy z elektroniką jest możliwość oddania starego sprzętu przy zakupie nowego. Jednak niektóre punkty handlowe przyjmują elektroodpady niezależnie od tego, czy kupujemy nowy sprzęt, czy nie.

Co się dzieje z elektrośmieciami? Recykling elektroodpadów

Wszystkie dostarczone lub odebrane elektroodpady są przekazywane do zakładów przetwarzania, a następnie poddawane procesom odzysku i recyklingu. Warto wiedzieć, że nawet zużyte, ale wciąż kompletne urządzenia elektryczne i elektroniczne mogą być źródłem wielu surowców możliwych do ponownego wykorzystania – w tym złota, srebra, miedzi czy aluminium.

Pozyskane w ten sposób surowce znajdują zastosowanie w produkcji nowych sprzętów. Dzięki temu można obniżyć koszty technologiczne w procesie produkcji, ale przede wszystkim zmniejszyć wykorzystanie naturalnych zasobów. Przykładowo ze szklanych drzwiczek od pralki można zrobić nową miskę żaroodporną, z kolei włókna karbonowe można użyć do produkcji żagli czy namiotów. Surowce odzyskane w procesie recyklingu telefonów komórkowych mogą posłużyć producentom sprzętu AGD czy instrumentów muzycznych, a plastikowe elementy z lodówki można wykorzystać do wytworzenia kołpaków samochodowych.

Jak elektrośmieci oddziałują na ludzi i środowisko?

Jak wielokrotnie wspominaliśmy, elektrośmieci są bardzo szkodliwe zarówno dla zdrowia ludzi oraz zwierząt, jak i środowiska naturalnego. Dzieje się tak dlatego, że w sprzętach elektronicznych i elektrycznych znajduje się wiele niebezpiecznych substancji, takich jak rtęć, freon, azbest, kadm czy związki bromu. Substancje te mogą przenikać do gleby, wód gruntowych oraz powietrza, a przy nieprawidłowym obchodzeniu się z elektrośmieciami – nawet przyczynić się do zatrucia organizmu. Powodującą zatrucia rtęć możemy znaleźć między innymi w świetlówkach. Poważne zagrożenie może stanowić także chrom. Choć jest to pierwiastek ważny dla zachowania zdrowia, w nadmiarze może być szkodliwy – zwłaszcza gdy przedostaje się do organizmu poprzez drogi oddechowe. Chrom, stosowany do powlekania metalowych elementów w celu zabezpieczenia ich przed rdzewieniem, może prowadzić do chorób układu oddechowego i krążenia. W sprzęcie elektronicznym znajduje się również ołów, który uszkadza szpik kostny i może stanowić czynnik sprzyjający rozwojowi nowotworów.

Niebezpieczną substancją jest także freon, który występuje w różnego rodzaju urządzeniach chłodniczych – lodówkach czy klimatyzacjach – oraz sprzętach gaśniczych. Freon przyczynia się do niszczenia warstwy ozonowej ziemi, czego konsekwencją jest postępujący efekt cieplarniany. Freon wpływa też na zwiększenie promieniowania ultrafioletowego, które jest odpowiedzialne za szybsze starzenie się skóry i może powodować choroby nowotworowe.